حمد و سپاس خداوند یکتا را که به من یاری داد تا بتوانم بار گران چاپ این کتاب را به دوش بکشم. اگرچه کتاب‌های درسی زیادی به زبان لاتین در خصوص آبهای زیرزمینی نوشته شده است ولی اصول شناخت آبهای زیرزمینی از جمله منابع معدود فارسی است که در این زمینه تالیف می‌شود.

بنا به اعلام مسئولین شرکت مدیریت منابع آب در سال 1389، سالانه 97 میلیارد مترمکعب آب در کشور مصرف می‌شود که 63 میلیارد مترمکعب آن از منابع آب زیرزمینی تامین می‌شود. توسعه شدید منابع آب زیرزمینی در دهه گذشته و بهره‌برداری بیش از حد از آن باعث افت شدید سطح آب زیرزمینی آبخوان‌ها شده است. اکثر جریانات سطحی و رو سطحی زهکشی کننده‌ی حوضه‌های آبریز به تغذیه کننده‌های منابع آب زیرزمینی تبدیل شده‌اند. با تداوم این روند، با اطمینان می‌توان گفت که در زمان‌های نه چندان دور، رودخانه‌ها و چشمه‌های موجود نیز به مشکل قنات‌ها مبتلا شده و خشک خواهند شد. در این صورت فشار بر منابع آب زیرزمینی بیشتر شده و با مشکلات دیگری از قبیل خشک شدن چاه‌های کم عمق و شوری آب زیرزمینی، فرونشست زمین و دیگر تاثیرات نامطلوب مواجه خواهیم شد.

پیش‌بینی نیازهای آبی آینده نشان می‌دهد که تامین آب کافی بدون مدیریت مطلوب حوضه‌های اصلی آب زیرزمینی امکان پذیر نخواهد بود. یکی از راه‌های جلوگیری از کاهش سطح آب زیرزمینی، استفاده بهینه از منابع آب است و این کار نیز با شناخت قوانین حاکم بر جریان آب زیرزمینی، ارتباط آب سطحی و زیرزمینی و سایر پدیده‌های هیدرولوژیکی عملی می‌گردد.

مطالب ارایه شده در این کتاب در نه فصل تدوین شده است. فصل اول به مباحث آب زیرزمینی و ارتباط آب زیرزمینی با چرخه هیدرولوژی، چگونگی آلودگی منابع آب و ارتباط آب زیرزمینی با مسایل ژئوتکنیک می‌پردازد. ویژگی‌های سنگ‌شناسی و فیزیکی محیط‌های متخلخل و مفاهیم خواص هیدرولیکی بعنوان مباحث پایه‌ای و پیش‌نیاز به فصول دیگر در فصل دوم آورده شده است. در فصول سوم و چهارم بحث و بررسی‌های اصلی و کلیدی آب زیرزمینی شامل اصول حاکم بر جریان آب زیرزمینی و روش‌های تعیین خواص هیدرولیکی بویژه روش‌های مختلف آزمایش پمپاژ با مثال‌های متعدد توضیح داده شده است. انواع چاه‌های آب و مکانیسم حفاری، لوله‌گذاری و توسعه چاه‌ها، تاثیرات محیطی تغییرات سطح آب زیرزمینی روش‌های اکتشاف منابع و مدیریت و مدل‌های آب زیرزمینی در فصول پنجم تا هشتم آورده شده است. با توجه به اهمیت روز افزون مباحث هیدروژئوشیمی و آلودگی منابع آب، فصل نهم به بررسی عوامل موثر بر کیفیت منابع آب، تغییرات زمانی و مکانی آن و روش‌های مختلف نمایش داده‌های هیدروشیمیایی و تعبیر و تفسیر آن‌ها اختصاص داده شده است. در پایان برخی از فصل‌ها مسایل مربوط به آن فصل جهت درک عمیق دانشجویان از مطالب ارائه شده، آورده شده است.

کتاب حاضر بر اساس تجارب علمی و آموزشی مولف در طی سال‌های گذشته تدوین شده است و سعی بر این بوده تا جنبه‌های کاربردی مطالب مورد تاکید قرار گیرد. در بیشتر موارد از مطالب، شکل‌ها و مثال‌های منابع بسیار معتبر و شناخته شده در سطح جهان استفاده شده است. با این وجود مثل اغلب کتاب‌ها عاری از عیب و نقص نمی‌باشد. بنابراین هرگونه انتقاد، ایراد، نظر و پیشنهاد سازنده و ارزنده از طرف خوانندگان عزیز را با کمال امتنان پذیرا می‌باشم. مطالعه این کتاب برای دانشجویان رشته‌های زمین‌شناسی، مهندسی عمران، آبیاری و محیط زیست در سطوح کارشناسی و کارشناسی ارشد قابل استفاده خواهد بود.

در اینجا لازم می‌دانم از زحمات دانشجویان عزیز دوره دکتری آب‌شناسی، آقایان عطاالله ندیری و مهدی کرد و خانم الهام فیجانی که در رفع نواقص تصاویر و موارد تایپی کتاب به من کمک کردند کمال تشکر را داشته باشم. از کارکنان گرامی در کانون تبلیغات تارا گرافیک که کارهای صفحه آرایی را عهده‌دار بودند، سپاسگذارم. از معاونت محترم پژوهشی دانشگاه تبریز و همه کارکنان محترم اداره چاپ و انتشارات دانشگاه تبریز که مقدمات چاپ و انتشار کتاب را فراهم آوردند، سپاسگزاری می‌کنم. در پایان از همسر و فرزندان عزیزم که با صبر و شکیبایی فراوان موجب دلگرمی و پشتکار من در این کار سخت بودند، نهایت سپاس را دارم.

اصغر اصغری مقدم

دانشیار دانشگاه تبریز

پائیز 1389